Сёлета я напісаў для Mediakritika.by шмат строгіх артыкулаў пра хваробы айчынных вэб-СМІ, але ўсё ж як “ветэран руху” хачу спадзявацца, што гэта хваробы росту.
Дык ці стала за гэты год наша вэб-журналістыка глыбейшай, болей якаснай, ці ўмацаваліся адмысловыя этычныя правілы?
“Шчыра кажучы, не маю прыбора, які дазваляе вызначыць ваганні гэтых паказчыкаў”, — зазначыў у каментары для Mediakritika.by галоўны рэдактар інтэрнэт-газеты “Салідарнасць” Аляксандр Старыкевіч. Паводле яго ўражанняў, сітуацыя прынцыпова не змянілася: “Хтосьці стаў больш этычны, хтосьці менш, а сярэдняя тэмпература па шпіталі засталася прыкладна на тым самым узроўні”.
Піратства адступае
Ад сябе дадам: адсочваючы перадрукі з БелаПАН і Naviny.by, прыходжу да высновы, што апошнім часам усё ж павысілася культура выкарыстання запазычанага кантэнту. Нахабнае пірацтва амаль што знікла. Усё болей рэсурсаў даюць перадрукі як належыць: з гіперспасылкай на першакрыніцу, прозвішчам аўтара.
Прычым не было нейкіх гучных працэсаў у пытанні аўтарскіх правоў. Пачаў пакрысе дзейнічаць нябачны механізм медыйнай самарэгуляцыі [3]. Узялася за кейсы [4], звязаныя з інтэрнэт-медыямі, камісія па этыцы БАЖ.
Гэтае ажыўленне заслугоўвае адзнакі, хаця пэўныя рашэнні выклікалі гарачую дыскусію. Устаўлю і свае тры грашы: нельга механічна прыкладаць жорсткую лінейку аб’ектыўнасці [5], датрымання плюралізму да ўсіх жанраў і асобных тэкстаў. Ну якая аб’ектыўнасць у калумніста? Які плюралізм у палеміста, каторы апрыёры імкнецца вербальна скрышыць праціўніка? З механічным падыходам нядоўга “забракаваць” усю публіцыстыку.
Таксама трэба разглядаць анлайн як плынь рознабаковага кантэнту, што разгортваецца ў часе. Калі два палярныя пункты гледжання выстаўлены з гадзінным інтэрвалам — гэта плюралізм ці яго парушэнне? Давайце дыскутаваць.
Якасць нікому не патрэбна?
Паводле адмыслоўцаў [6], беларуская інтэрнэт-аўдыторыя адносна стабілізавалася і складае цяпер блізу 4,9 мільёна чалавек (Gemius). Разам з тым, яе папаўняюць людзі сталага веку і меней адукаваныя. На мой погляд, гэта вядзе да пэўнага пажаўцення [7] шэрагу рэсурсаў, прычым такая палітыка ладзіцца асэнсавана.
Я ў гэтым сэнсе не пурыст, але мяркую, што вэб-медыям, якія клапоцяцца пра свой імідж, прэтэндуюць на стварэнне якаснага кантэнту, вельмі важна датрымліваць разумную прапорцыю між, умоўна кажучы, высокімі і нізкімі жанрамі, не страчваць густ.
На думку Аляксандра Старыкевіча, айчынныя інтэрнэт-СМІ пакуль што, ва ўсякім разе, збольшага ўтрымліваюць якасць. “Хаця рабіць гэта надта цяжка, — дадае ён, — у тым ліку таму, што для масавай аўдыторыі гэта не галоўны прыярытэт”.
У агляднай перспектыве, мяркуе суразмоўца, давядзецца пашчыраваць, каб “разумна балансаваць паміж існуючымі густамі чытачоў і неабходнасцю спрыяць іх развіццю, а не дэградацыі”.
Дадам сваё ўражанне: у нашым прафесійным асяроддзі пакрысе выходзіць з моды прымітыўная барыкадная журналістыка. Мяркую, што гэта звязана не толькі з падзеннем маральнага аўтарытэту ды ўплыву тытульнай апазіцыі [8], але і з лепшым асэнсаваннем журналістамі, рэдакцыямі сваёй місіі — інфармаваць, аналізаваць, адлюстроўваць плюралізм меркаванняў, пазбягаючы палітычнай ангажаванасці.
Як манетызаваць кантэнт?
Разам з тым, медыям трэба яшчэ і банальна зарабляць. Праблема манетызацыі кантэнту [9] застаецца для айчыннай вэб-журналістыкі вельмі вострай, моцных рэцэптаў тут не бачна.
“Працягваецца тэндэнцыя памяншэння рэкламнага пірага для традыцыйных СМІ, а ў інтэрнэце зарабляюць не столькі праекты, што звязаныя з журналістыкай, колькі тыя, што маюць высокае наведванне”, — адзначыў у каментары для Mediakritika.by медыйны аналітык Паўлюк Быкоўскі. Ён робіць выснову, што для большасці рэдакцый, у тым ліку інтэрнэт-СМІ, у 2014 годзе на першым плане будзе фінансавы выклік.
Дадам, што тут варта ўлічваць палітычную спецыфіку. У беларускіх умовах цяжка ладзіць любы незалежны бізнес, а тым болей медыйны. У прыватнасці, многія фірмы баяцца даваць рэкламу на сайты, якія чыноўнікамі ўважаюцца за апазіцыйныя, хоць насамрэч тыя рэсурсы не ёсць рупарамі апазіцыі, а проста крытычна пішуць пра ўлады.
Што ж да грантавай падтрымкі, то яна, з аднаго боку, дазваляе медыйнай альтэрнатыве выжываць, але, з іншага — можа збіваць арыенціры, аслабляць патрэбу рэдакцый працаваць менавіта на аўдыторыю, якая ацэньвае СМІ рублём.
Між тым менавіта беднасць айчыннай вэб-журналістыкі правакуе плынь тупога копіпасту [10], не дазваляе стымуляваць стварэнне арыгінальнага якаснага кантэнту.
Выбары-дурыбары
У прагнозах для вэб-журналістыкі на 2014 год таксама не абысціся без палітычнага аспекту. Паводле Паўлюка Быкоўскага, не выключаны “сцэнары, калі ўлада будзе вымушана закручваць шрубкі”, што, натуральна, абцяжарыць жыццё і журналістам.
Наступны год, нягледзячы на тое што Масква абяцае дапамагчы дадатковым крэдытам, вымалёўваецца неспрыяльным для айчыннай эканомікі ды фінансаў. Урад плануе непапулярныя захады: заробкі будуць практычна замарожаны, а вось цэны ды тарыфы заўважна падрастуць.
Між тым у Аляксандра Лукашэнкі [11] не за гарамі чарговая электаральная кампанія, і высокі градус крытыкі ў незалежнай прэсе яму абсалютна недарэчы. Так што аналітыкі прагназуюць ёй не самыя камфортныя часы. У прыватнасці, ужо пратачылася інфа пра намеры ўвесці рэгістрацыю буйных інтэрнэт-СМІ.
Аляксандр Старыкевіч нагадвае: намеры ўвесці рэгістрацыю вэб-медыяў былі ва ўладаў і раней, але справа ўпіралася ў механізм вызначэння адпаведнай катэгорыі рэсурсаў.
“Гэтым разам улады пастараюцца нешта прыдумаць”, — мяркуе галоўны рэдактар “Салідарнасці”. У такіх намерах ён вылучае палітычны матыў: “Наперадзе прэзідэнцкія выбары, а інтэрнэт ва ўяўленні ўладаў — гэта чыннік хаосу, бескантрольнага іншадумства”.
Зрэшты, наверсе пэўна ж будуць яшчэ ўзважваць, чаго болей прынясе ім такая рэгістрацыя — карысці або шкоды. Бо яна можа выклікаць сыход часткі карыстальнікаў з айчыннай даменнай зоны (што падкрэслівае заснавальнік Tut.by Юрый Зісер), радыкалізацыю загнанай у андэграўнд сеціўнай журналістыкі.
У кожным разе спробы абмежаваць свабоду выказвання ў байнэце выглядаюць для ўладаў надзвычай няўдзячнай задачай. Джына ў пляшку ўжо не загоніш.
Ілюстрацыі: Сцюарт Майлз, Freedigitalphotos.net [12]