Нарэшце пасля дзесяцігоддзя безаблічнасці, беларуская інфармацыйная прастора пачынае персафінікавацца.
Імёны сучаснай Беларусі
Чаму закрылася газета "Имя"? "Зніклі з публічнай прасторы імёны з вялікай літары – знікла газета" , – вобразна тлумачыў я знаёмым замежнікам сітуацыю з незалежнай прэсай на мяжы стагоддзяў.
Асноўныя рэпрэсіі супраць беларускіх незалежных СМІ адбыліся у 1996-2003. Незалежнае медыя-святло Беларусі звузілася да танюсенькай палоскі [3].
Некалькі гадоў усе непадцэнзурныя ўладам СМІ складаліся з пары газет ды аднаго "варожага галасу" з-за мяжы. Інтэрнэт быў, але далёка не для ўсіх даступны, і што самае галоўнае – незразумелы шырокаму колу.
Спецыялісты па рэпартажах з вулічных акцый, парламенцкія журналісты, журналісты па расследваннях падкавёрных уладных інтрыг, адмыслоўцы у грошах улады мусілі шукаць для сябе новыя тэмы.
На некаторы час тэмы звузіліся да асвятлення разгромленай палітычнай апазіцыі, якая перайшла дэ-факто у фармат НДА, і праваабарончай журналістыкі.
У медыйнай прасторы засталося адно Імя, якое ўсе СМІ асвятлялі з усіх бакоў. Мы жартавалі з калегамі, маўляў, на адно імя – патрэбны адзін СМІ.
"Разумееце, у нашай краіне грамадства на столькі запужанае, што мала што адбываецца", – тлумачыла мая знаёмая заходнім журналістам, якія прадстаўлялі раённую газету адной еўрапейскай сталіцы. Штосці кшталту "Голаса Серабранкі" ці "Весніка Малінаўкі": аўдыторыя пару соцень тысяч жыхароў, наклад 57000 асобнікаў, 20 палос арыгінальнай інфармацыі і 30 палос прыватных абвестак і рэкламы. Наклад "Народнай Волі" – газеты агульна нацыянальнага масштабу.
Святло медыйнай прасторы пачало вяртацца з нечаканага боку. У больш-менш шырокія масы прыйшоў Інтэрнэт і разам з ім сацыяльныя сеткі.
Тэмы Беларусі. Грамадзяне ствараюць навіны
2006 год, лета – праз допіс у ЖЖ грамадскасць дазнаецца пра падпольную свінаферму недалёк менскага Універсітэту культуры – на вуліцы Красівай. Тэма трапляе ў афіцыйныя СМІ, і ферма ліквідуецца [3].
2006 год, восень – допіс у ЖЖ: хуліганы тэрарызуюць [4] пасажыраў электрычкі Мінск-Асіповічы, якія вяртаюцца са свята гораду . Хваля абурэння людзей бяздзейнасцю міліцыі на столькі вялікая, што высокія чыны МУС вымушаныя апраўдывацца публічна.
2008 год, вясна – у ЖЖ трапляе інфармацыя пра жывы шчыт з машын, у якіх сядзелі людзі, у тым ліку дзіцёнак. Раз'юшанасць грамадства дзеяннямі даішнікаў [5] ахолівае ўсіх, незалежна ад палітычных поглядаў. Гэта сапраўдная інфармацыйная бомба, якая сталася магчымай дзякуючы інтэрнэту – непадкантрольнай тэрыторыі.
Далей распаўсюд гаджэтаў з відэа камерамі робіцца трывалым пастаўшчыком інфармацыйнага кантэнту, які не рэгулюецца "манапалістам на праўду" – дзяржавай.
Хто бачыў Дземянцея, той з Каткавец не смяецца
"У нас у парламенце, хто как хатит, тот так и гаварыт", "Чэлавек уже час стаіць у заднем проходзе" (с), "Таварыш Бадзей, вы не вазражаеце, еслі мы вам адну часць атрэжам?" (с). Мікалай Дземянцей узначальваў Вярхоўны Савет БССР.
Гэты чыноўнік ня толькі гаварыў трасянкай і быў каснаязыкім, але і выдаваў сэнсавыя абароты, падобныя да цытаваных вышэй, амаль штодня.
Трансляцыі паседжанняў парламенту былі наўпроставымі, і шмат хто глядзеў іх, як цырк.
І вось праз амаль 20 гадоў (у лютым 2011) невялікі ролік з афіцыйнага выступу [6] намесніцы мінстра сельскай гаспадаркі Надзеі Каткавец выклікаў бурлівае абмеркаванне: "Як так, чыноўнік такога рангу проста ня можа скончыць ані воднай думкі!".
Свежы прыклад па тэме: запіс з выступу [7] дырэктара гатэлю "Мінск" Мікалая Жураўскага.
Каснаязычны трасяначны кіраўнік гаворыць пра сваю працу на ўзроўні вясковай бабулі: “турысты прыехалі, пакушалі, пашлі прагугялісь, і дальша на Маскву”. Зноў выбух у Байнэце – як такое можа быць, што такія людзі займаюць такія пасады?!
Нібы з часоў Дземянцея гэтыя кіраўнікі дзесьці хаваліся, і вось ратам, як баян у кустах, знайшліся!
Проста раней інфармацыйныя нагоды былі больш важкімі. У агульна дзяржаўных прцэсах было больш удзельнікаў – Імёнаў.
Хто здзесь?
Другі бок медаля: новая зорка байнэту кантралёрка з Наваполацку – Людміла Шахрына.
Перад тым відэа з канфліктамі грамадзянаў з кантралёрамі былі безаблічнымі. І вось упершыню краіна дазналася [8] сваю гераіню.
Хто мае, ці ня мае рацыю ў канфлікце абмяркоўвалі грамадзяне на форумах, у сацыяльных сетках і ў прафесійных СМІ.
Крыху асобна прагучала тэма простага чалавека пасля допісу намесніка галоўнага рэдактара "Народнай Волі" Святланы Калінкінай. Святлана ў сваім прыватным акаўнце [9] на фэйсбуку ўжыла слова "мудак" у дачыненні да агульнага вобразу работніка "Барысаўдрэву", які працуе за капейкі на прыніжальных паўрабскіх умовах, нічога ў жыцці змяняць ня хоча, і пры гэтым баіцца гаварыць з журналістамі.
Дыскусіі ў фэйсбуку, водгукі ў блогах і СМІ. Партрэт безыменнага рабочага сталі дамалёваць на ўсе лады.
І як трэці вугал канфігурацыі аблічча грамадства – асоба загадчыцы аддзелу культуры прэзідэнцкай газеты "Советской Белоруссии" Вікторыі Паповай. Спадарыня дазволіла сабе ў размове з журналістам [10] "Еўрарадыё" Змітром Лукашуком, які звяруўся афіцыйна па афіцыйны каментар, назваць яго стыль працы дзеравенскім, двухсэнсоўна сказаць пра беларусаў у трэцяй асобе – "як я вас люблю", а пасля скончыць размову словамі "ненавіджу-ненавіджу".
Што канкрэтна мела на ўвазе Вікторыя Папова? Ёсць розныя меркаванні, але маленькі аўдыё ўрывак з інтэрвію абыйшоў Байнэт. Якімі бы не былі прычыны паводзінаў журналісткі, большасць юзераў схільная меркаваць, што загадчык аддзела культуры вялікай дзяржаўнай газеты так размаўляць ня мае права.
***
Усе прыведзеныя вышэй падзеі маглі б адбыцца на тэрыторыі аднаго раёну вялікага гораду. Многія ня выйшлі б за межы сацсетак, некаторыя ня трапілі б у цэнтральныя СМІ. Калі б былі Імёны, якія фармуюць грамадскую думку, а значыць краіну.
Але імёны медыйная прастора Беларусі пачала прадукаваць ізноў .
Вымушана – праз ціск на грамадства ў цэлым, і на незалежныя СМІ ўпрыватнасці, – грамадства пачало разглядаць сябе зблізу.